خورشید گرفتگی ۵ دیماه ۱۳۹۸

مردم ایران هنگامی که در صبحگاه پنج‌شنبه ۵ دیماه ۱۳۹۸ برخاستن خورشید را از افق به تماشا بنشینند، آن را در سیمایی ناقص و گرفته خواهند دید. البته اگر چند صد کیلومتر جنوبی‌تر بودیم، در جایی مثل کشور عمان، آن را به صورت حلقه‌ای نورانی مشاهده می‌کردیم.
حیف که ما در ایران نمی‌توانیم این کسوف را به صورت حلقوی تماشا کنیم.

۱ میزان گرفتگی خورشید در ایران از حداقل ۱۸٫۷ درصد در روستای «پیراحمد کَندی» در استان آذربایجان غربی تا حداکثر ۹۰٫۵ درصد در «جزیره سیری» در خلیج فارس قابل مشاهده خواهد بود. هرچه به مسیر گرفت حلقوی نزدیک‌تر باشیم، درصد بیشتری از خورشید را به صورت گرفته مشاهده خواهیم کرد. بنابراین هرچه به سمت جنوب و خلیج فارس نزدیک‌تر شویم، می‌توانیم مقدار گرفت بیشتری را مشاهده کنیم.

درشکل زیر می‌توانیم میزان گرفت را در مناطق مختلف ایران مشاهده کنیم:

۲ برای مشاهده این کسوف باید قبل از طلوع خورشید، در مکانی مناسب باشیم که افق آن در محل طلوع خورشید کمترین مانع را داشته باشد تا دیدن خورشید نیمه‌گرفته را در لبه‌ی افق از دست ندهیم. بنابراین جایی را با کمترین مانع در قسمت جنوب شرقی افق آن بیابیم.

۳ استفاده از دوربین دوچشمی و تلسکوپ به ما کمک می‌کند تا با بزرگنمایی بالاتر، قرص خورشید را که همچون هلالی پرنور می‌درخشد، ببینیم. برخلاف ماه گرفتگی، شاید نیاز زیادی به تلسکوپ نباشد، چون عوارض و جزئیاتی بر سطح خورشید قابل مشاهده نیست. البته به جز افرادی که فیلتر اچ آلفا استفاده می‌کنند و می‌توانند زیبایی‌های جوّ خورشید را مشاهده کنند.

۴ ایمنی رصد خورشید را هیچگاه فراموش نکنیم. دقت کنید که در این خورشید گرفتگی، حتی در اوج گرفت هم خورشید مثل قبل می‌درخشد و فقط اندکی از روشنایی آن کاهش می‌یابد. بنابراین اصلا بدون فیلترهای مناسب و استاندارد نمی‌شود به خورشید نگاه کرد. پس فیلتر مناسب تهیه کرده باشید و با آن کسوف را نگاه کنید.

البته روش‌های بدون فیلتر هم هست که می‌توان به وسیله‌ی آن‌ها خورشید را به صورت ایمن دید، یکی ساخت اتاق تاریک هست و دیگری انداختن تصویرِ تلسکوپ یا دوربین دوچشمی برروی یک پرده (کاغذ).

فیلترهای استاندارد و مطمئن عبارتند از: فیلتر اچ آلفا، فیلتر مایلار و بادِر، شیشه جوشکاری نمره ۱۴ به بالا. هر ابزار دیگری که به ذهنتان برسد، نمی‌تواند امواج فروسرخ خورشید را فیلتر کند و مطمئنا به چشم ما آسیب می‌رساند.

۵ کسوف حلقوی هنگامی ایجاد می‌شود که فاصله خورشید و ماه نسبت به ما طوری تنظیم شده‌اند که قرص ظاهری ماه از قرص ظاهری خورشید، اندکی کوچکتر است و نمی‌تواند کاملا سطح خورشید را بپوشاند، بنابراین در لحظه اوج گرفت، دور تا دور قرص ماه را حلقه‌ای از سطح خورشید احاطه خواهد کرد. که معروف شده است به حلقه آتش. بنابراین در این نوع گرفت، پدیده‌های زیبایی همچون حلقه الماس و تاج خورشیدی، قابل مشاهده نخواهند بود. از طرفی نورانیت روز هم کاملا از بین نخواهد رفت. ولی در هر حال دیدن این حلقه آتش یک فرصت بی‌نظیر و تجربه‌ای کم سابقه خواهد بود.

نویسنده: محمد همایونی/سایت ستاره شناس